Zaszaleć czy oszaleć? - wystawa plakatów

prace Marty Tyszkowskiej

Wariat i zakonnica

Spośród ogromu tytułów zawierających wątek szaleństwa wybrałam dziewięć pozycji literackich, przedstawiających różne aspekty tego terminu. Zaczęłam od dramatu Wariat i zakonnica Stanisława Ignacego Witkiewicza. Głównym bo­haterem jest Mieczysław Walpurg przebywający na leczeniu w zakładzie psychiatrycznym. Spotyka tam młodą zakonni­cę, którą uwodzi, zabija również jednego z lekarzy. Witkacy uważał, że społeczeństwo celowo niszczy indywidualność i oryginalne talenty jednostki. Główny bohater sztuki bun­tuje się przeciw takiemu systemowi. Jego twórczość trak­towana jest jako szaleństwo. Poeta tęskni do śmierci, która może wybawić go z tej sytuacji. Psychoanalitycy symbolizują społeczeństwo, które decyduje, co jest dla jednostki dobre. Nie dają Walpurgowi spokoju, chcą go za wszelką cenę przy­wrócić do tzw. normalności. Nie ma on nawet prawa do wła­snej śmierci. Dramat ten krytykuje postawę społeczeństwa wobec szaleństwa rozumianego, jako odmienność i oryginal­ność, które trzeba za wszelką cenę zniszczyć.

Sonata Belzebuba

Drugi plakat poświęcony jest innej sztuce Witkiewicza zatytułowanej Sonata Belzebuba. Naczelna postać dramatu hrabia Istvan pragnie skomponować idealny utwór muzyczny zdolny przebić swą doskonałością wszystkie dotychczaso­we dzieła. Staje się to jego obsesją, dla której rezygnuje ze wszystkich zasad etycznych, oddaje duszę diabłu, aby uzy­skać upragniony cel. Okazuje się, że sam Belzebub podziela jego marzenie, jednak nie posiadając dość talentu do skom­ponowania sonaty tworzy ją rękami Istvana. Dramat dotyka trudności, jakie napotyka artysta w trakcie aktu twórczego. Obsesyjne dążenie do doskonałości i stworzenia wybitne­go dzieła niszczą osobiste życie artysty. Jego postawa jest nieracjonalna, rezygnuje z tego, co podpowiada mu rozum dopuszczając do głosu emocje. Szatan przekonuje artystę, że ceną za wybitność jest akceptacja zła i szaleństwa. Witkacy obawia się, że postęp cywilizacji sprawia, że społeczeństwa za dobrobyt muszą zapłacić rezygnacją z własnej indywi­dualności i tożsamości, a więc utratą możliwości twórczych jednostki.

Łysa śpiewaczka

Kolejna praca poświęcona jest sztuce Łysa śpiewaczka Eugene Ionesco zaliczanej do klasyki dwudziestowiecznego komizmu. Akcja rozgrywa się w mieszkaniu państwa Smith. Dwa małżeństwa, służąca i strażak prowadzą pozbawioną sensu rozmowę. Jest to sztuka absurdu, brakuje w niej ja­kiegokolwiek logicznego ciągu zdarzeń. To celowy zamysł artysty, by pokazać bezsens codziennych rozmów i publicz­nych przemówień. Postacie nie potrafią jasno wyrazić myśli, emocji i uczuć. Warto również wspomnieć, że tytułowa łysa śpiewaczka nie występuje w utworze, jest zaledwie wspo­mniana przez jedną z postaci. Moim zdaniem szaleństwo tego utworu polega na pokazaniu dewaluacji komunikacji, która zamienia się w irracjonalny potok dźwięków.

Pachnidło

Plakat Pachnidło Patricka Süskinda inspirowany jest książ­ką, której akcja rozgrywa się w osiemnastowiecznej Francji. Główny bohater Grenouille jest obdarzony niezwykle czu­łym węchem, jednak sam nie posiada własnego zapachu. Prześladuje go bowiem myśl, że bez indywidualnego aromatu będzie funkcjonował poza społecznością. Nie waha się przed zabijaniem kobiet, aby pozyskać ich niezwykłą woń potrzeb­ną mu do stworzenia osobistego pachnidła. Książka opisuje jego szaleńczy obłęd i obojętność wobec ofiar przemocy. Opowiada o potrzebie przynależności i akceptacji, bez któ­rych życie traci sens. Szaleństwo głównego bohatera polega na jego chorobie psychicznej wywołanej brakiem miłości i akceptacji.

Piana Dni

Piana Dni Borisa Viana to niezwykła surrealistyczna po­wieść napisana w 1947 roku. Główny bohater Colin jest kre­atywnym, młodym mężczyzną, wynalazcą maszyny w kształ­cie pianina, która komponuje oryginalne drinki podczas gry na jej klawiszach. W jego życiu pojawia się piękna Chloe, która zostaje jego żoną. Ich szczęście przerywa nieuleczalna choroba dziewczyny, w której płucach wyrasta lilia. Pomimo walki Colina o jej uleczenie, kobieta umiera. Książka prze­pełniona jest absurdem, niecodziennymi i nierealistycznymi sytuacjami. Początkowo idealny, bajkowy świat ulega znisz­czeniu i staje się koszmarem. Chociaż w powieści dominuje wątek miłosny, poruszone zostają też inne tematy takie jak rola pieniędzy w życiu człowieka, czy podejmowanie wyczer­pującej ponad siły pracy. Motyw szaleństwa przejawia się w surrealistycznym przedstawieniu rzeczywistości, pomie­szaniu sytuacji nierealnych z realnymi problemami, dotykają­cymi każdego z nas. Abstrakcyjny świat łączy się z brutalną rzeczywistością.

Oczyszczeni

Oczyszczeni Sary Kane to sztuka należąca do najwybitniej­szych utworów nurtu nowego brutalizmu. Akcja dzieje się w uniwersytecie przekształconym w sanatorium, w którym rządy sprawuje psychopatyczny doktor Tinker. Przeprowa­dza on okrutne eksperymenty, podczas których manipuluje emocjami pacjentów oraz okalecza ich ciała. Okazuje się, że pomimo cierpienia i rozpaczy ludzie nie tracą zdolności do miłości ratującej ich przed całkowitym unicestwieniem. Au­torka książki przez większość swego życia cierpiała na depre­sję i popełniła samobójstwo w wieku 30 lat. Jej twórczość była wynikiem choroby psychicznej. Uzewnętrzniała w niej swoje negatywne emocje, obsesje i przeżycia.

Pianistka

Pianistka autorstwa Elfriede Jelinek to skandalizująca powieść pokazująca życie 40-letniej Eriki Kohut. Niespełnio­na pianistka przez całe swoje życie mieszka z matką, która chorobliwie kontroluje życie córki zamieniając je w koszmar. Prowadzi to do ukrywania emocji, socjopatycznego zacho­wania bohaterki. Z czasem postępowanie kobiety staje się dwubiegunowe. Z jednej strony jest szanowaną nauczyciel­ką w konserwatorium, z drugiej ukrywa swą perwersyjną naturę. Kiedy Erika wchodzi w toksyczne relacje ze swym uczniem Walterem Klemmerem rozpoczyna się między nimi walka o dominację. W książce odnajdujemy szaleństwo w relacjach międzyludzkich, w walce o dominację matki nad córką, nauczycielki nad uczniem i wreszcie mężczyzny nad kobietą, Ponadto, wypaczona fascynacja seksem głównej bohaterki odbiega od normalności.

Ptasiek

Ptasiek Williama Whartona to historia młodego człowieka, który obsesyjnie kocha ptaki i pragnie stać się jednym z nich. Powieść opowiada o jego życiu ukazując następujące etapy choroby psychicznej. Tytułowy Ptasiek poszukuje wolności. Utożsamia się ze światem ptaków przez co odcina się od rzeczywistości.